Vanaf 7 oktober 2021 deelt het Mauritshuis de mysterieuze wereld van het eigen restauratieatelier. In de tentoonstelling Facelifts & Make-overs staat de conservering, restauratie en onderzoek van schilderijen in het Mauritshuis centraal. Het restaureren van eeuwenoude kunstwerken spreekt tot de verbeelding: je zit dicht op de huid van het kunstwerk. Wat komt daar allemaal bij kijken? Waarom werd de wolkenlucht op Diana en haar nimfen van Vermeer overgeschilderd? Wat doe je als houtworm een gedeelte van een portret van Willem van Oranje heeft verorberd? Voor welke lastige beslissingen komt een restaurator te staan als een soldaat weer tevoorschijn komt op een werk van Pieter de Hooch? Bezoekers ontdekken in de interactieve tentoonstelling aan de hand van 20 ‘cases’ wat nodig is om de wereldberoemde schilderijenverzameling van het Mauritshuis in topconditie te behouden. Door middel van video’s, animaties, korte podcasts en digitale sliders (situatie voor en ná restauratie) maakt de bezoeker kennis met de meest verbluffende bevindingen van de afgelopen 25 jaar. De schilderijen komen alle uit de eigen collectie, waaronder werken van Rembrandt, Vermeer, Hals, Steen en Rubens.
De tentoonstelling Facelifts & Make-overs is tot stand gekomen met steun van Stichting Vrienden van het Mauritshuis, Mondriaan Fonds, Marjan Ornstein Fonds, Fonds 1818 en American Friends of the Mauritshuis.
Restauraties in het Mauritshuis
De tentoonstelling focust op een van de belangrijkste taken van het Mauritshuis, de zorg voor de schilderijenverzameling door conservering, restauratie en onderzoek. Sinds 1995 werkt dagelijks een team van restauratoren (vaak aangevuld met externe specialisten en jonge studenten) in het goed uitgeruste restauratieatelier. Hier vinden niet alleen restauraties plaats, ook is het een belangrijk onderzoekscentrum dat helaas niet voor publiek toegankelijk is. Er wordt steeds meer onderzoek gedaan naar de materialen en technieken die schilders gebruikten. De restauratoren maken gebruik van de nieuwste technieken en ‘state of the art’ apparatuur, zoals een 3D scanning microscoop die extreem hoge resolutie opnamen van het verfoppervlak maakt. Verschillende keren mocht het publiek live getuige zijn van restauraties, bijvoorbeeld bij de restauratie van Vermeers Meisje met de parel en Gezicht op Delft (1994), bij het onderzoeksproject Meisje in de schijnwerper (2018) en recenter bij de restauratie van De bewening van Christus van Rogier van der Weyden (2019). Facelifts & Make-overs vertelt het verhaal van 20 schilderijen die de afgelopen 25 jaar hun weg naar het restauratieatelier hebben gevonden. In de tentoonstelling komen bezoekers meer te weten over ‘vernisafname’ (oude, vaak vergeelde vernislagen vervangen door duurzamere vernissen), ‘pentimenti’ (letterlijk ‘uitingen van berouw’, wijzingen door de kunstenaar zelf), ‘dendrochronologie’ (manier om de planken van een houten paneel te dateren), ‘toeschrijven’ (de maker van een schilderij achterhalen) of ‘consolideren’ (loslatende verf vastzetten).
Een nieuwe wolkenlucht
Het Mauritshuis heeft drie schilderijen van Johannes Vermeer in zijn collectie. De beroemde schilderijen Meisje met de parel en het Gezicht op Delft, maar ook het minder bekende Diana en haar nimfen. Tijdens de restauratie van Diana in 1999 bleek uit onderzoek van de gebruikte pigmenten dat de wolkenlucht niet van Vermeer was, maar een latere toevoeging. Na een proces van wikken en wegen is besloten de latere wolkenlucht niet te verwijderen, maar aan het zicht te onttrekken. Zoals tegenwoordig gebruikelijk is deze behandeling ‘reversibel’, omkeerbaar. Met andere woorden, de dunne verflaag op de lucht kan eenvoudig worden weggehaald als toekomstige generaties er anders over denken. De ingreep bracht het schilderij uit 1653-54 weer bij de oorspronkelijke bedoeling van de schilder. De voorstelling oogt intiemer en de lichtval is overtuigender. Sinds een tijdje weten we dat Diana en haar nimfen een van de vroegste schilderijen is van de Delftse schilder.
Een nieuwe schouder
Een intensieve restauratie was die van het portret van Willem van Oranje van Adriaen Key (ca. 1544 - na 1589). De linker strook van het paneel raakte ooit beschadigd, mogelijk door houtworm. Daarom werd dit gedeelte al in het verleden vervangen door een ander stuk hout. De grootste uitdaging tijdens de restauratie vormde deze aangezette strook van het paneel, links van het oor van de prins. De schouder en kleding van Willem I moesten volledig worden gereconstrueerd, in alle details en op de vierkante millimeter nauwkeurig. Als voorbeeld gebruikte de restaurator twee sterk vergelijkbare portretten die Adriaen Key van de prins maakte. Met een geslaagde ‘make-over’ als resultaat.
Werk in uitvoering: Een ‘nieuwe’ soldaat?
Bij één schilderij in de tentoonstelling is de restauratie nog ‘werk in uitvoering’. Daarom is het uit de lijst gehaald en te bewonderen als slotstuk van de tentoonstelling. Op Een binnenplaats met rokende man en een drinkende vrouw van Pieter de Hooch uit omstreeks 1658-60 zijn een drinkende man en vrouw met een kind afgebeeld, op een Hollands binnenplaatsje. Oorspronkelijk schilderde De Hooch echter nog een vierde figuur (net zoals op de andere versie van het schilderij in Washington, National Gallery of Art): een soldaat in een harnas die een pul bier vasthoudt. Waarom is niet bekend, maar in loop der eeuwen moest hij het veld ruimen. Wat achterbleef zijn de cape van de soldaat (op het hek), zijn pijp (op tafel) én een stukje van zijn duim op de bierpul. Onlangs zijn de restanten van de soldaat, die nog onder een verflaag verscholen zaten, weer zichtbaar gemaakt. Voor het voltooien van deze restauratie zijn er verschillende opties voor de soldaat die de komende periode worden afgewogen.